Charakterystyka szlachty Powieść „Potop” Henryka Sienkiewicza opowiada o losach społeczeństwa polskiego, które starało się zachować tożsamość narodową w kraju będącego pod zaborami, nie istniejącego na mapach. Bogata szlachta jest przedstawiana jako obojętna wobec ojczyzny, lekkomyślna i egoistyczna. Poddała się obcym najeźdźcom, płaciła im podatki i słuchała rozkazów Szwedów.

Nie miała żadnych zahamowań, grabiąc, podpalając. Grasowali bezkarnie, gdyż wymiar sprawiedliwości w państwie był zbyt słaby i nie udolny. Dopiero pod koniec powieści następuje przemiana, odrodzenie moralne całego narodu. To prosty biedny lud dał przykład patriotyzmu zapałał gotowością do walki z wrogiem. Wśród społeczeństwa opisywanego przez Sienkiewicza są : pozytywne i negatywne postacie utworu. Głównym bohaterem jest chorąży Orszański, Andrzej Kmicic. To postać o bardzo skomplikowanych losach, który staje się bohaterem dopiero w końcowej części powieści powieści. Kolejna zdecydowanie pozytywną postacią jest Michał Wołodyjowski pułkownik z dużym doświadczeniem, znakomity żołnierz, niezwykle waleczny i sławny w całej Rzeczypospolitej.

Jan Onufry Zgłoba to starszy bardzo inteligentny szlachcic, który jest doświadczonym żołnierzem i patriotą oddany całym sercem ojczyźnie. Jego pomysłowość, niezwykły dowcip i dobre rady wielokrotnie pomogły w walce z wrogiem. Aleksandra Billewiczówna jest postacią bardzo charakterystyczną, inną od pozostałych. To wzór cnót wszelkich, pobożności, mądrości i roztropności. Oleńka jest dziedziczką fortuny Billewiczów i ukochaną Andrzeja Kmicica, którego jej dziadek w swym testamencie kazał poślubić go. Miłość Andrzeja i Oleńki była burzliwa, od wielkiego uczucia po nienawiść aż po przebaczenie po wielkich zasługach ukochanego. Oleńka to osoba inteligentna, odpowiedzialna, głęboko wierząca w honor, patrioyzm i uczciwość.

Do negatywnych postaci utworu należy Janusz Radziwił to wojewoda wileński i wielki hetman litewski. Zdradził Rzeczpospolitą oddając Litwę pod opiekę króla Szwecji Karola Gustka. Chcąc podporządkować sobie całą szlachtę aresztował dużą część wysokich i doświadczonych dowódców wojsk królewskich. Ten zamiar nie powiódł się, gdyż wybuchło powstanie i podczas ataku wojsk zmarł na astmę. Bogusław Radziwił to również postać negatywna, bardzo bogaty i wpływowy człowiek, gardzi wszystkim co polskie dba o własne wygody i przyjemności. Był bardziej przewidujący i długo zwlekał z opowiedzeniem się po ktorejś ze stron konfliktu, lecz w końcu poparł szwedów i został zdrajcą ojczyzny.